Haiku – thể thơ ngắn nhất thế giới.
Thơ Haiku là thể thơ cực ngắn của Nhật Bản, cô đọng và hàm súc. Một bài thơ chỉ ba câu, 17 âm tiết (5 – 7 – 5) dài ko quá 12, 13 từ, không chấm câu, không đề. Nội dung thường hướng về thiên nhiên bốn mùa và nội tâm cá nhân để phản ánh.
Cuộc trao đổi với nhà nghiên cứu Nhật Chiêu (nguồn báo Áo Trắng):
**_ Thưa nhà nghiên cứu Nhật Chiêu, xin ông cho biết đôi nét về sự hình thành thể thơ Haiku?
_ Thơ ca xứ Phù Tang không bắt đầu bằng sử thi hay những trường ca đồ sộ, mà bắt đầu bằng những vần thơ trữ tình gọi là Waka (hòa ca, tức thơ của người Nhật, còn gọi là Tanka, tức đoản ca), là thể thơ ngắn, toàn bài gồm 31 âm tiết. Vậy mà người Nhật vẫn chưa hài lòng với cái ngắn gọn của Waka. Họ phát minh thêm thể Haiku (hài cú) chỉ vỏn vẹn có 17 âm tiết và nó trở thành thể thơ ngắn nhất thế giới.
**_ Nhưng thưa ông, tiếng Nhật đa âm khác với tiếng Việt đơn âm. Vậy giới hạn 17 âm tiết trong một bài thơ phải chăng là niêm luật khó nhất của Haiku?
_ Số lượng âm tiết quy định vậy đã khó nhưng khó nhất vẫn là biểu đạt được sự tương quan giữa con người và thiên nhiên, một bài thơ Haiku hay phải thể hiện được sự độc sáng của nhà thơ trong việc nắm bắt cuộc đời, quan sát tinh nhạy, biết cảm nghiệm đời sống đầy đủ.
**_ Thế còn “kigo” (quí ngữ) đóng vai trò quan trọng gì trong việc hình thành bài thơ Haiku?
_ Với các tác giả sáng tác Haiku bằng tiếng Nhật thì kigo rất quan trọng, nhưng với các ngôn ngữ khác thì không cấn đặt nặng kigo lắm. Kigo ko chỉ biểu đạt mùa mà còn hơn thế. Ví dụ như bài thơ này của thi sĩ Basho:”Ao cũ/ con ếch nhảy vào/ Vang tiếng nước xao (Furuike ya/ kawasu tobikomu/ mizu no oto)” thì kigo nằm ở con ếch (mùa xuân), một sinh linh bé nhỏ quen thuộc. Nhỏ nhoi là vậy, thơ Haiku vẫn có thễ chứa đựng “ba nghìn thế giới”. Như một thiền ngôn xưa, trong hạt cải nhỏ xíu bao hàm cả nhật nguyệt, trên đầu sợi lông dồn tụ cả càn khôn. Nếu đọc thơ Haiku nhiều, người đọc dễ dàng nhận ra vạn vật bé nhỏ xung quanh mình khi thì chiếc lá, vỏ ốc… lúc thì đom đóm, con ếch… thậm chí cả con ruồi. (Ruồi trên nón ta ơi/ hôm nay vào thành phố/ thành dân Edo rồi – Issa. Edo tức Tokyo ngày nay).
**_ Ông có so sánh cảm thức thiên nhiên của người Nhật và người Việt?
_ Điều này nói ra rất dài, tôi chỉ xin nêu một điểm khác biệt nhưng cũng rất tương đồng bởi nhìn chung người Viêt hay người Nhật đều có tư tưởng Á Đông. Trong Thần Đạo người Nhật tìm thấy thiên nhiên có thần và tuyệt đẹp. Còn với người Việt, thiên nhiên ít gợi lên cái thiên liêng mà gợi lên cuộc sống hàng ngày. Mỗi cảm nhận là một bản sắc. Hiểu được bản sắc cũng như tình yêu thiên nhiên của nhau thì có thể đồng hành với nhau.
**_ Đến nay thơ Haiku đã phát triển ra sao thưa ông?
_ Thơ Haiku có lâu đời rồi nhưng đến thế kỉ 17 – 18 mới lên đến đỉnh điểm bằng sự xuất hiện hai thi sĩ lừng danh là Basho và Issa. Basho chu du khắp nước Nhật và ông đã ghi lại những khoảnh khắc nắm bắt được suốt cuộc hành trình . Bây giờ hầu như nước nào trên thế giới cũng học và sáng tác thơ Haiku, kể cả người Hồi Giáo. Giá trị thơ Haiku có nhiều mặt khác nhau, như ở Mỹ, thơ Haiku được đưa vào nhà trường. ở ta Haiku cũng bắt đầu được đưa vào chương trình phổ thông. Tất nhiên, người Mỹ muốn học sinh sáng tác thơ Haiku ko phải vì Nhật mà có mục đích giúp học sinh điễn đạt được nhiều ý nghĩa nhất với số lượng âm tiết ít nhất.
**_ Còn với riêng ông, thơ Haiku có ý nghĩa gì khác?
_ Haiku đồng nghĩa với nghệ thuật và đạo. Đó là con đường tâm linh, khi trong Hailu các tác giả quan tâm đến tất cả động tĩnh quanh mình, dù rất nhỏ nhoi, thiết nghĩ muốn được như vậy phải cực kì yêu quý từng giây từng phút sống và luôn hướng đến sự bình đẳng của vạn vật.
10 bài thơ Haiku dưới đây của tác giả Nguyễn Thế Thọ, hai bài đầu đã được giải nhì thơ Haiku tiếng việt của Tổng lãnh sự quán Nhật tại tp.hcm tháng 9/2007.
1.
Con cá thở
Bọt bong bóng vỡ
Mưa phùn.
2.
Đóa hướng dương
Nhú trong vườn cỏ
Ngày không mặt trời.
3.
Trên gốc cây khô
Một nụ mầm mới
Giọt sương.
4.
Dưới cọng cỏ ấy
Con dế và giọt sương
Uống nhau.
5.
Giếng cạn
Ếch bỏ đi
Bầu trời rêu.
6.
Lẫn trong đám là cũ
Một chiếc xanh
Mặt trời cheo màu rũ.
7.
Bên ngoài bức tường
Con ve hát
Và đêm thả sương.
8.
Đàn kiến di cư
Trên bậu cửa
Mưa rào.
9.
Mặt trăng ham chơi
Rụng vào bông cúc
Phơi dưới mặt trời.
10.
Gió không thể lọt vào
Căn phòng ấy
Đông khô.
làlála
Đăng nhập bằng Facebook